گام به گام با گفتمان سیاسى روز ایران از رادیو فرهنگ ، بخش دوم کنش سیاسی بدون خشونت از نوع نافرمانی مدنی تهیه و اجرا سارا فرزاد

بی‎تردید یکی از تاثیرگذارترین افرادی که نافرمانی مدنی را در نظر و عمل‎بی بکار برد و آنرا به عنوان الگویی موفق در مبارزه با بیعدالتی تثبیت نمود، رهبر بزرگ هند، مهاتما گاندی بوده است. او که با الهام از آموزههای معنوی هندوئیسم و فلسفه ی عدم خشونت، روش مبارزه خویش را بر مبنای مقاومت مسالمت آمیز و عدم همکاری فعالانه قرار داد، از نظرات ثورو و تولستوی برای مبارزه در راه استقلال هند از استعمار انگلیس بسیار بهره گرفت، در جمع بندی نظرات گاندی میتوان ویژگیهای زیر را برای نافرمانی مدنی و عدم همکاری در اندیشه و روش مبارزاتی وی برشمرد نافرمانی مدنی مقاومتی مسالمت آمیز از راه تحمل رنج شخصیست؛

– در نافرمانی مدنی تاکید بسیار بر عدم بکارگیری خشونت؛ نافرمانی مدنی، حق مسلم شهروندان است؛ نافرمانی از قوانین غیراخلاقی به شکل صمیمانه، احترام آمیز و توام با خویشتنداری است – پذیرش مجازات سرپیچی از قانون؛ – نافرمانی عمومی و جمعی، کانون و منبع قدرت؛  وظیفه هر فرد، عدم همکاری با حکومت نادرست

واما اصول و راهکارهای عملی گاندی

در سـال ۱۹۲۰ مـیـلادی ، نـافـرمـانـی مـدنـی در هـنـد شـکـل جـدی تـر و هـمـگـانـی تـری بـه خـود گـرفـت . زیـرا در ایـن سال ، گاندی به طور رسمی به

مردم اعلام کرد که نهضت نافرمانی مدنی و عدم همکاری بـا انـگـلیـس آغـاز شـده اسـت و بـه آنـهـا تـوصـیـه مـی کـرد کـه در عـمـل بـه مـقـابـله بـا اسـتـعـمـار انـگـلیـس بـپـردازنـد. اصـول و راهـکـارهـای عـملی وی در این روش ، بسیار ابتکاری ، متنوع و کاربردی بود که به بعضی از آنها اشاره می شود

ـ عدم قبول مشاغل اداری : گاندی از مردم دعوت نمود که از پذیرش هر ۱ گونه عناوین اداری ، نـظـامـی و افـتـخـاری اجتناب ورزند و در صورت تصدی مقامی آن را ترک کنند. او ابـتـدا خـود در ایـن راه پیشقدم شد و و همه مدالها و نشان هایی را که در گذشته به خاطر خدماتش به دولت انگلستان در جنگ های .آفریقای جنوبی به او داده بودند پس داد

ـ تـحـریـم کـالاهـای انـگـلیـسـی : گـانـدی در سال ۱۹۲۰ میلادی اعلام کرد که مردم از پوشیدن لباسهای خارجی بخصوص انگلیسی ، خـودداری کـنـنـد و آنـهـا را بـه نـشـانـه اعـتـراض ، در خـیـابـانـهـا بـسـوزانـنـد. بـه هـمین دلیـل ، در سـراسـر هـنـدوسـتـان جـشـن هـای پارچه سوزی آغاز شد. گاندی خود از آن پس تـصمیم گرفت تنها با لنگی که با دست خود بافته بود، خود را بپوشاند و این تنها پـوشـشـی بـود کـه تـا آخـر عـمـر از آن اسـتفاده می کرد. او به مردم هند نیز

آموخت که با استفاده از چرخ های نخ ریسی ، صنعت کهن و دیرپای هند را نجات دهند تا هم درآمدی برای خود آنها باشد و هم به کارخانه های پارچه انگلیس در هند ضرر و زیان وارد کنند. از آن پـس چـرخ نـخ ریـسـی تـبـدیـل بـه نـمـادی از اسـتـقـلال هـنـد شـد و حـتـی پـس از استقلال تصویر آن بر پرچم ملی این کشور، جای گرفت .

ـ اعتصاب : اعتصاب یکی از رایج ترین روش های نافرمانی مدنی و مبارزه منفی بود کـه گـانـدی از آن اسـتـفـاده کـرد. وی بارها از مردم هندوستان خواست که دست به اعتصاب بـزنـنـد و آنـهـا نـیز چنین کردند؛ به عنوان مثال : قضات و وکلای دادگستری و کارگران کـارخـانـجات اعتصاب کرده و از گاندی خواستند که رهبری اعتصابات آنها را بپذیرد. او بـه شـرطـی کـه دسـت بـه هیچ اقدام خشونت آمیزی نزنند، معترض اعتصاب شکنان نشوند، پولی قبول نکنند و در خواسته های خود ثابت قدم بمانند، رهبری آنها را پذیرفت و آنها هم به نتیجه .رسیدند

ـ  تـظـاهـرات و راهـپـیـمـایـی : نـمـونـه بـارز و بـه یـادمـاندنی این نوع نافرمانی راهـپیمایی نمک بود که گاندی به عنوان اعتراض به قوانین ظالمانه ، آن را ترتیب داد. یـکـی از قـوانـیـن ظـالمـانـه ای کـه انـگـلسـتـان بـر مـردم هـنـد تـحـمـیـل نـمـوده بـود، اخـذ مـالیـات در مـقـابـل اسـتـخـراج نـمـک از دریـا بـود. بـه هـمـیـن دلیـل ، مـردم نـاچـار بـودنـد در مـقـابـل هـر مقدار نمکی از دریا به .دست می آورند، مالیات غیرعادلانه ای بپردازند گـانـدی با احترام کامل به نائب السلطنه هند که وابسته به انگلیس بود، اعلام کرد به دلیـل نـاعـادلانـه بـودن ایـن قـانـون ، وی قـصـد شـکـسـتـن آن را دارد و بـا کـمـال میل آماده است که محکومیت و تنبیه ناشی از این قانون را به جان بخرد. سرانجام به هر روسـتـایـی که می رسیدند مورد استقبال قرار گرفته و مردم به صفوف راهپیمایان مـی پـیـوسـتـنـد. سـرانـجـام پـس از ۲۴ روز بـه بـنـدر ((رانـدی )) در سـاحل دریا رسیدند. گاندی ابتدا در دریا خود را شست و سپس به طور سمبلیک مشتی نمک از دریـا بـرداشـت و قانون شکسته شد و همه مردم هم به پیروی از رهبرشان از دریا نمک اسـتـخـراج کردند و بدون توجه به قانون انگلیسی ها، آن را به فروش رساندند. به دنـبـال آن ، شـصـت هـزار زن و مـرد به همراه گاندی راهی زندان شدند. ارتش انگلیس به کـارخانجات نمک یورش برده و حدود سیصد نفر را زخمی نموده و دو نفر را هم کشت . ولی پـس از نـه مـاه ، دولت گـانـدی را به دهلی نو فراخواند، زندانیان آزاد و قانون مالیات نمک .لغو و گاندی برای ادامه مذاکره راهی لندن شد

ـ روزه داری : گـانـدی ذاتا انسانی دیندار بود و می خواست با انجام فرائض دینی مثل روزه گرفتن و عبادت ، انسان جدیدی تربیت کند که فاقد ترس ، آزار و نفرت باشد. او بـارهـا بـرای مـقـاومـت در بـرابـر تـجـاوزات و سـتـم انـگـلیـسـی .هـا متوسل به روزه داری شد او یـک بـار بـرای بـرخـورد ظالمانه فرماندار ایالت راچکوت تا دم مرگ روزه گرفت ، ولی پـس از آن کـه نـائب السـلطـنه هند، فرماندار را به دادگاه احضار

کرد، روزه خود را شـکـسـت.

ـ عـدم اسـتـقـبـال از مـسـئولان : یـکـی از اقـدام هـای گـانـدی تـحـریـم یـا عـدم اسـتـقـبـال مردم از مقام های دولتی و به ویژه انگلیسی ها بود. این مساءله هنگامی به اوج خـود رسـیـد کـه ولی عـهـد انـگـلستان به هند سفر کرد و وارد بمبئی شد. گاندی و حزب کـنـگـره او از مـردم خـواسـتـنـد کـه از خـانـه هـای خـود خـارج نـشـونـد، مـغـازه هـا را تـعـطـیـل و پارچه های مشکی بر فراز خانه های خود آویزان کنند. ولیعهد هنگام ورود به شهر بمبئی با خیابان های خالی از سکنه روبرو شد ، عـلاوه بـر مـوارد فوق ، دعوت مردم به عدم دریافت وام های دولتی ، دعوت دانش آموزان و مـعـلمـان بـه تـرک کـلاس ها، قبول نکردن مسئولیت های اجرایی و… از روش های عملیاتی گـانـدی بـود. سـرانـجـام نـافـرمـانـی مـدنی گاندی از یک سو و جنگ جهانی دوم و ضعف روزافـزون دولت انـگـلسـتـان بـاعـث شـد کـه نـهـضـت استقلال هند در سال ۱۹۴۷ میلادی به .رهبری گاندی به پیروزی برسد

نـتـیـجـه ایـن کـه گـانـدی بـا سـادگـی و صـداقـت و بـا روش مـبـارزه مـنـفـی و بـدون تـوسـل بـه زور، خـشـونـت و کـشتار، توانست بزرگترین قدرت استعماری زمان خود را از پـای درآورد و بـدیـن تـرتـیـب بـه قـهـرمـان مـبـارزه بـا اسـتـعـمـار در قـرن بـیـسـتـم تبدیل شد و مردم شبه قاره هند را از یوغ .استعمارگران رهایی بخشید الگـوی گـانـدی بـعـدهـا تـوسـط افـراد دیـگـری نـیـز اسـتـفاده شد. یکی از این افراد، هانتینگتون است

در این بخش اشاره ای مختصر داریم بر نظرات

هانا آرنت، فیلسوف و نظریهپرداز سیاسی آلمانی ( آمریکایی) در سال ۱۹۷۰، یعنی دو سال پس از ترور لوترکینگ، در مقالهای با عنوان «نافرمانی مدنی» که بعد درکتابی با عنوان «بحرانهای جمهوری» در آمریکا به چاپ رسید، به بحث .در باره این موضوع (و بهطور ویژه در آمریکا) میپردازد از نظر آرنت نافرمانی مدنی – که آخرین شکل مشارکت داوطلبانه است – هنگامی روی میدهد که تعداد قابل توجهی از شهروندان، بدین نتیجه میرسند که راه های عادی تغییر، دیگر عمل نمیکنند… آرنت نافرمانی مدنی را یک اقدام علنی، غیر خشونتآمیز، وجدانی (شرافت آمیز) و البته سیاسی و برخلاف قانون می داند که .معمولا با هدف ایجاد تغییری در قانون و یا سیاست های دولت انجام میگیرد در جمع بندی نظرات آرنت میتوان ویژگیهای زیر را برای نافرمانی مدنی در اندیشه وی برشمرد

تفاوت آشکار بین نافرمانی مدنی و نافرمانی مجرمانه؛ – علنی بودن نافرمانی مدنی؛

– الزام عدمخشونت در نافرمانی مدنی؛ –

نافرمانی مدنی، زاده شده از مسئولیت اخلاقی شهروندان ؛

-الزام گروهی و جمعی بودن نافرمانی مدنی؛ –

نافرمانی مدنی، آخرین شکل اعترض پس از بی نتیجه ماندن راههای عادی  تغییر؛

واما سخن اخر چنین به نظر می رسد که در جامعه ایران موضوع نافرمانی با موضوعاتی چون وجدان اخلاقی،انصاف شخصی به گونه ای گره خورده است که بسیاری از شهروندان حاضر به شرکت در این کنش بدون خشونت نیستند در حالیکه حاکمیت به صراحت وجدان ،اخلاق ،انصاف ،رحم مروت وعدالت را زیر پا له می کند وهرگز وجدان خوابیده حاکمان آزرده ی این همه رنجی که مردم می برند نمی گردد ونخواهد شد. بر مردم فهمیم ایران است با مطالعه بر حرکتهای سیاسی ومدل ها ونظریات موجود در این رابطه خویشتن اگاه خود را براین باور مسلح کنند که نافرمانی مدنی حق مسلم شهروندان است شهروندانی که با وجدان بیدار ومسوولیت پذیری حاضر به پذیرش ظلم نیستند وراههای بدون خشونت را جستجو می کنند. واین بار ودر خیزشی بدون خشونت مردم ایران با مهارت نافرمانی مدنی جمعی خواسته قلبی خویش را که همانا کوچ ملایان از سرزمین ایران به وادی فراموشی ست را یک صدا فریاد می زنند. پاینده باد سرزمین پندار نیک گفتار نیک رفتارنیک ایران