گام به گام با گفتمان سیاسى روز ایران از رادیو فرهنگ ، این هفته بخش نخست کودتا مفاهیم و مبانی آن ، تهیه و اجرا سارا فرزاد

دوستان وهمراهان صمیمی وهمیشگی رادیو فرهنگ بار دیگر با من سارا خواهید بود در برنامه ای از سری برنامه های گفتمان سیاسی روز ایران و در این برنامه با توجه به فرضیات موجود کودتا سپاه یا ارتش در ایران در معادلات سیاسی وگفتمان استراتژیک سیاسی ایران

این برنامه را اختصاص دادیم به روشنگری هایی در باب کودتا وتاریخچه ای از کودتاهای معروف تاریخ ایران وجهان بی شک این برنامه در ظرف زمانی کم قادر نخواهد بود اطلاعات جامع وکاملی در اختیار قرار دهد وتنها تلنگریست جهت تنویر اذهان وترغیب شما جهت دنبال کردن موضوع از سایر منابع با ما باشید در این برنامه
کودتا سرنگونی ناگهانی و خشن دولت وقت توسط گروهی کوچک است. پیشنیاز اصلی یک کودتا کنترل تمام یا بخشی از نیروهای مسلح است. وواژه کودتا از زبان فرانسوی وارد زبان فارسی شدهاست و به معنی «ضربه (ناگهانی) به دولت» است ، برخلاف انقلاب که معمولاا توسط عده زیادی از مردم که برای تغییرات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی به وقوع می پیوندد. کودتا تغییر در قدرت از بالااست که صرفابه جابجایی شخصیتهای سیاسی حاکمیت می انجامد یک کودتا به ندرت بر سیاستهای بنیادین اقتصادی و اجتماعی یک کشور تأثیر میگذارد. در دو سده اخیر کشورهای زیادی در آسیا، قاره آفریقا و آمریکای لاتین کودتا را تجربه کرده اند، کودتا زمانی اتفاق میافتد که گروه کوچکی از افراد تلاش میکنند قدرت حکومت را در دست بگیرند. این حرکت سیاسی، غیرقانونی بوده و معمولا توسط ارتش ودر ایران سپاه پاسداران و یا مقامات بالا ردهی کشور انجام میشود که ممکن است در برخی موارد، مورد حمایت مردم کشور باشد و در برخی موارد نیز اینگونه نباشد. مطالعات اخیر نشان میدهد، کودتا میتواند چهار پیامد مختلف داشته باشد که فقط به یکی از آنها منجر میشود پیامدهای یاد شده عبارتند از شکست، برکناری رهبر کشور بدون تغییر رژیم، . بر سر کار آمدن یک دیکتاتور توسط رژیمی دیگر و جایگزینی نظام دیکتاتوری با حکومت دموکراسی. در این برنامه چند مورد از کودتاهای معروف تاریخ و .نتایج حاصل از آنها خواهیم داشت
اولین باری که از کلمه ی «کودتا» در تاریخ استفاده شد، ۱۸ برومر بود. این واقعه در ۹ نوامبر سال ۱۷۹۹ رخ داد که طی آن «ناپلئون بنا پارت» به قدرت اول (کنسول اول) فرانسه تبدیل شد. زمانی که ناپلئون به مصر و سوریه یورش برد، فرانسه تحت فشار «انقلاب فرانسه» از هم پاشیده بود. وقتی او در اکتبر ۱۷۹۹ به فرانسه بازگشت، با استقبال گرم مردم مواجه شد. در آن زمان، امانوئل ژوزف سیس بر مسند قدرت بود و وقتی عشق مردم به ناپلئون را دید، تصمیم گرفت از او برای براندازی حکومت استفاده کند. ناپلئون با نقشهی سیس موافقت کرد اما میخواست طبق نقشهی خودش عمل کند. صبح روز کودتا، بیشتر
دولتمردان استعفا دادند ولی دو نفر از آنها از این کار امتناع کردند که توسط افراد ناپلئون دستگیر شدند. بعد از کمی صحبت و مشورت، «کنسول بزرگان» موافقت کرد تا ناپلئون و دو تن دیگر به اعضای کنسول موقت درآیند. سپس ناپلئون قانون اساسی را بازنویسی کرد که طی آن بیشتر قدرت در اختیار «کنسول اول» قرار میگرفت؛ در آن زمان خود ناپلئون، کنسول اول کشور بود. کودتای ۱۸ برومر از این رو در تاریخ حائز اهمیت است که به ایجاد اولین .امپراطوری فرانسه منجر شد
یکی از نتایج مثبت و احتمالی کودتا، هدایت حکومت استبدادی به نظام مردمسالاری یا دموکراسی است. این موضوع برای هر دو نوع کودتای موفق یا
شکستخورده، صدق میکند. در یک کودتای موفق، رهبر جدید تلاش میکند به جنبش صورت گرفته مشروعیت قانونی بخشیده و به آن سازمان بخشد. از سوی دیگر، رهبر جدید و منتخب بایستی با حرکت به سوی نظام مردمسالاری، اقتصاد کشور را تثبیت کرده و ساماندهی کند. در یک کودتای ناموفق، رهبری که بر سر کار آمده، برای جلوگیری از وقوع براندازیهای آینده، بهناچار برخی از .سیاستهای موجود را تغییر میدهد در حالیکه ممکن است یک کودتا به دموکراسی منجر شود، از سوی دیگر امکان دارد این اتفاق نیفتد. حتی ممکن است نتایج کودتا، نا امید کننده باشد. در برخی موارد، رهبر جدید تمهیدات مستبدانهتری از رهبر برکنار شده اتخاذ میکند. در کودتاهای ناموفق، ممکن است رهبر جدید، نظامیان شورشی را به جای وفاداران و هواخواهان حکومت و مردم بر سر کار بیاورد تا بتواند رژیم خود را نیرومندتر کند. علاوهبر اینها، تلاش برای براندازی حکومت، نشان از بیثباتی یک دولت دارد که تحریمهای اقتصادی و کاهش کمکهای کشورهای خارجی را .در پی دارد
در این قسمت از برنامه به چند نمونه از کودتاهای تاریخ ایران وجهان می پردازیم
کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹
کودتای سوم اسفند۱۲۹۹ کودتایی نظامی بود که توسط سیدضیاءالدین طباطبائی و کلنل رضا خان میرپنج (بعدها رضاشاه پهلوی) اجرا شد که زمینه را برای تشکیل سلسله پهلوی فراهم آورد. در روز سوم اسفند، قوای قزاق وارد تهران شده و ادارات دولتی و مراکز نظامی را اشغال کردند. نزدیک به صد تن از فعالان سیاسی و رجل سرشناس بازداشت و زندانی شدند. احمدشاه و محمدحسن میرزا (ولیعهد) به کاخ فرحآباد گریختند و سپهدار رشتی (نخست وزیر) به سفارت انگلستان در تهران پناهنده شد. نتیجه کودتا، رئیس الوزرایی سیدضیاءالدین و .وزیر جنگ و فرمانده کل قوا شدن رضاخان بود
کودتای ۲۸ مرداد
خودروهای نظامی ارتش کودتا در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در تهران کودتایی بود که با طرح و حمایت مالی و اجرائی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سیا علیه دولت محمد مصدق در مرداد ۱۳۳۲ به انجام رسید. پس از کودتا سرلشکر زاهدی امور دولت را در دست گرفت. دکتر مصدق در روز ۲۹ مرداد خود را به زاهدی تسلیم کرد و بازداشت شد. فرمانداری نظامی به ریاست سرتیپ تیمور بختیار به تعقیب و دستگیری و شکنجه مخالفان پرداخت. شاه از رم بازگشت. مذاکرات نفت با شرکت نفت ایران و انگلیس و چند شرکت آمریکایی و اروپائی شروع شد که در آخر به قرارداد کنسرسیوم منجر شد. کمکهای مالی آمریکا به دولت ایران رسید و در تقویت حکومت تازه مؤثر افتاد
کودتای نوژه
کودتای نوژه یا قیام نوژه نام طرحی نظامی با نام کامل نجات قیام انقلاب بزرگ بود که در آن تنی چند از افسران ارتش شاهنشاهی ایران با تمرکز افسران نیروی هوایی برای بازگردانی شاپور بختیار به ایران و حذف سید روحالله خمینی و نابودی نظام جمهوری اسلامی طرحریزی کرده بودند که با لو رفتن کودتا در ۱۸ .تیر ۱۳۵۹ و محاکمه عوامل و دستاندرکاران آن این اقدام با شکست مواجه شد
کشور کوبا نیز در سال ۱۹۵۹ وقوع یک کودتا را تجربه کرد؛ زمانی که در . تاریخ ۲۶ جولای، حکومت « فولخنثیو باتیستا ثالدیوار» سرنگون شد. بعد از
دادخواست ناموفق دادگاه کوبا برای برکناری باتیستا از مسند قدرت، گروهی انقلابی تشکیل شد که «فیدل کاسترو» رهبری آن را بر عهده داشت.
برنامهریزی، حمله و مبارزه برای بیرون راندن ژنرال کوبا، شش سال به طول انجامید. کودتای ۲۶ جولای کوبا، با «جنگ سانتا کلارا» و موفقیتش در ۳۱ دسامبر ۱۹۵۸ آغاز شد که در نتیجه آن، باتیستا به جمهوری دومینیکن فرار کرد. از آن لحظه، کاسترو و افرادش قدرت را در دست گرفتند. اهمیت این کودتا از این روست که پایانی بر روابط دوستانه ی کوبای کمونیست شده و ایالات متحده ی دموکراتیک بود
کودتای ۱۹۷۳ شیلی
در انتخابات ریاست جمهوری ۱۹۷۰ شیلی، سالوادور آلنده با تفاوت بسیار کمی بیشترین مقدار آرا را بدست آورد و برای انتخاب شدناش نیاز به یک رأی اضافی از طرف مجلس ملی شیلی داشت. برطبق قانون اساسی شیلی، این رأی باعث منصوب شدن آلنده به پست رئیسجمهوری شیلی شد. بخشهای مختلفی از جامعه شیلی، و همچنین ایالات متحده آمریکا، به رئیسجمهور شدن آلنده اعتراض داشتند. آمریکا بههمین دلیل فشار اقتصادی و دیپلماتیک زیادی روی دولت شیلی آورد. در ۱۱ سپتامبر، ۱۹۷۳ ارتش با همراهی سازمان سیا شیلی سالوادور آلنده را برکنار کرد. آلنده در این کودتا، به همراه نزدیک به سه هزار نفر از یارانش .کشته شد و آگوستو پینوشه قدرت را در دست گرفت
: کودتای ۲۰۱۳ مصر
در ژوئن ۲۰۱۳ و در سالگرد تحلیف محمد مرسی، نخستین رئیسجمهور انقلاب ۲۰۱۱ مصر، موج جدیدی از اعتراضات در این کشور علیه دولت جدید شکل گرفت. مخالفان که در رأس آنها محمد البرادعی قرار داشت، خواهان کناره گیری محمد مرسی از قدرت و برگزاری انتخابات زودهنگام در مصر بودند. با شدت گرفتن اعتراضات وزرای کشور، امور خارجه، دفاع، محیط زیست، گردشگری، دادگستری و برنامهریزی مصر و همچنین نخستوزیر دولت مرسی یکی پس از دیگری استعفا کردند. در عین حال که مخالفان محمد مرسی در میدان تحریر قاهره تجمع نمودهاند، حامیان وی نیز در حوالی مسجد رابعه عدویه به شعار دادن در حمایت از رئیسجمهور پرداختند. با وجودی که محمد مرسی از ضعفهای دولت نوپا سخن گفته و از مردم عذرخواهی کردهاست، اما اعتراضات همچنان رو به گسترش است. ارتش نیز برای طرفین ضرب الاجل تعیین کرده که اگر به اختلافات پایان ندهند وارد عمل خواهد شد. مرسی اظهارات ارتش را در این مورد غیرقانونی دانست. نهایتاا شدت اعتراضات موجب شد تا در شبانگاه ۳ ژوئیه ۲۰۱۳ ارتش مصر محمد مرسی را از قدرت برکنار کرده و عدلی منصور، رئیس دادگاه قانون اساسی مصر به عنوان رئیس جمهور موقت تعیین شد
اما سخن اخر
شنوندگان محترم، برنامه را با طرح یک سوال به پایان برده وپاسخ آن وتحلیل ها.وتفسیرهای احتمالی را به هفته اینده موکول می کنیم با توجه به اطلاعات وگزینه های ارایه شده در برنامه به نظر شما ایا ایران در استانه ی یک کودتای نرم ویا یک حکومت نظامی است ایا این کودتا توسط سپاه صورت می گیرد ویا ارتش پاسخ های احتمالی تفسیرها وفرضیه ها ی موجود را در برنامه آینده دنبال کنید
تا گفتار وشنیداری دیگر خرد وشادی پناهتان

دیدگاهی بنویسید

لطفا دیدگاه خود را در اینجا بنویسید
لطفا نام خود را در اینجا بنویسید

پنج × 3 =